Nasz patron
źródło: http://www.muzeum.grudziadz.pl
SŁÓW KILKA O PATRONIE ODDZIAŁU
Władysław Jan Łęga urodził się 4 czerwca 1889 w Miranach w powiecie sztumskim, jako syn Izydora Łęgi, miejscowego nauczyciela szkoły jednoklasowej i Franciszki z Frankiewiczów. Tu ukończył szkołę powszechną, a świadectwo dojrzałości uzyskał w 1910 roku w gimnazjum w Rogoźnie Wielkopolskim (dawne Wielkie Księstwom Poznańskie). Uczęszczając do gimnazjum należał do tajnego Koła Filomatów, którego był aktywnym działaczem.
W roku 1911 rozpoczął studia filozoficzno – teologiczne na Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Już w pierwszym roku studiów, wraz z innymi klerykami, odbył podróż do Królestwa Polskiego, która pozwoliła poznać ziemie polskie poza pruskim kordonem. Prowadząca przez Mławę, Warszawę, Kalisz i Ojców trasa wycieczki, wywarła na młodym alumnie olbrzymie wrażenie. Stała się też pierwszym źródłowym śladem krajoznawczo – turystycznej pasji Władysława Łęgi, której pozostał wierny aż do śmierci.
W okresie studiów w Pelplinie zetknął się ze znanym historykiem, ks. Stanisławem Kujotem i ks. Edmundem Majkowskim – etnografem z zamiłowania, którzy wywarli duży wpływ na późniejsze naukowe zainteresowania młodego kleryka. Pelpliński okres życia zamyka wyświęcenie go na kapłana w dniu 29 marca 1914 roku.
Po otrzymaniu święceń kapłańskich został wikarym w Szczuce. Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do armii niemieckiej i pełnił służbę sanitariusza i kapelana na Litwie, następnie był wikariuszem w Grucznie i – ponownie powołany do wojska – został sanitariuszem na froncie zachodnim, gdzie dostał się do niewoli amerykańskiej. Po zwolnieniu został kapelanem armii gen. Hallera we Francji, z którą powrócił do Polski w 1919 r. Był kapelanem w Częstochowie, a następnie przebył szlak bojowy na Wołyniu wraz z 49 pułkiem strzelców kresowych.
W 1920 roku stanęło przed nim nowe zadanie.
Zgodnie z postanowieniami Traktatu Wersalskiego Pomorze Gdańskie wracało do Polski. Jednakże nie w pełnych granicach. Na niektórych terenach, w tym na Powiślu, o przynależności terytorialnej miał zadecydować plebiscyt. Ponieważ Władysław Łęga pochodził z Powiśla, został rozkazem Biskupiej Kurii Wojskowej z dnia 16 marca 1920 roku odkomenderowany został na Powiśle.
Powrót z Powiśla zakończył ważny etap w życiu Łęgi, a otworzył nowy w jego działalności naukowej i społecznej, w tym turystycznej.
Przebywając w Grudziądzu pełnił funkcję starszego kapelana 16 Dywizji Piechoty i jednocześnie był proboszczem parafii garnizonowej awansując do stopnia podpułkownika Wojska Polskiego. Sprawowana funkcja duszpasterska pozwalała Władysławowi Łędze na poświęcenie dużej ilości czasu pracy naukowej, oraz na liczne podróże. Podkreślenia wymaga oryginalna metoda prac badawczych księdza – naukowca wypracowana podczas pobytu w Grudziądzu. Polegała ona na zbieraniu materiału w postaci legend, przysłów, pieśni, tradycji oraz zwyczajów religijnych i ludowych, zabytków kultury materialnej jak i sporządzaniu szkiców, zdjęć i rysunków podczas wędrówek po regionie. W latach 1934–37 badaniami objął ok. 80 wsi w powiecie grudziądzkim, chełmińskim, toruńskim i wąbrzeskim.
Swoje prace publikował m.in. w „Gryfie”, „Zapiskach Towarzystwa Naukowego w Toruniu” i „Ziemi”.
W 1925 r. był współzałożycielem Towarzystwa Historycznego w Grudziądzu. W 1937 r. we własnym domu przy ul. Ks. Kujota 48 założył Muzeum Krajoznawcze, którego był kustoszem.
Pełnił honorowo obowiązki kustosza Muzeum Miejskiego i dzięki osobistej zapobiegliwości przyczynił się do zwiększenia zasobów muzealnych, szczególnie z zakresu archeologii, etnografii i numizmatyki.
Co istotniejsze jednak dla grudziądzkich turystów i krajoznawców ks. Władysław Łęga był I Prezesem Zarządu powołanego w dniu 4 grudnia 1922 r. Grudziądzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
19 listopada 1922 r. w lokalu ówczesnego Muzeum Miejskiego w Grudziądzu odbyło się inauguracyjne zebranie Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Na zebraniu obecny był Prezes Rady Krajoznawczej w Warszawie – Aleksander Janowski. Pierwszy Zarząd Oddziału PTK stanowili: prezes – st. kapelan ks. Łęga, sekretarz – rektor Prowalski, kierownik sekcji wycieczkowej – kpt. Binder, kierownik sekcji wydawniczej – mjr Gąsiorowski, skarbnik – pani Raczyńska.
W maju 1925 r. redagowany przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze miesięcznik „Ziemia” w całości poświęcony był Grudziądzowi, a autorami artykułów byli działacze Oddziału PTK. W słowie wstępnym redakcja miesięcznika napisała: „Z prawdziwą radością przyjęła Rada Krajoznawcza i Redakcja „Ziemi” zgłoszenie Oddziału Grudziądzkiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego o opracowaniu specjalnego numeru naszego organu. Wypełniony całkowicie pracami mieszkańców Pomorza – grudziądzki numer „Ziemi” jest niezbitym dowodem twórczości ducha polskiego nad dolna Wisłą, a jednocześnie budzi nadzieję, że zapoczątkowana praca rozwinie się i pogłębi, wnosząc do dorobku kulturalnego naszego narodu nowe wartości z tak ważnej dla Państwa Ziemi Pomorskiej. Jest też ten numer żywą ilustracją, ile zrobić może grupa inteligencji prowincjonalnej, jeżeli piastuje w sercach szczytne dążenie i zapał patriotyczny. Do wydobycia takich właśnie przejawów dąży nasz młody duch regionalistyczny, a gorąco życzyć należy, aby przykład Grudziądza pociągnął licznych naśladowców”.
Władysław Łęga napisał opublikowane w tym numerze artykuły „Rozwój miasta Grudziądza”, „Rekinie pod Grudziądzem” oraz „Muzeum Miejskie w Grudziądzu”.
Od 1927 roku przewodnictwo Oddziału PTK przejął od ks. Władysława Łęgi emerytowany major Wojska Polskiego Henryk Gąsiorowski. W 1928 r. zorganizował on przy oddziale Klub Fotografów Amatorów.
15 maja 1927 roku grudziądzki Oddział PTK uruchomił na sezon letni schronisko dla młodzieży żeńskiej i męskiej. Schronisko prowadzące działalność w budynku przy ul. Fortecznej 19 posiadało 25 miejsc noclegowych z pełnym wyposażeniem. Opłata wynosiła 1 zł dla członków PTK i 50 groszy dla młodzieży.
Obok pracy zawodowo – społecznej Władysław Łęga żywo zajmował się badaniami naukowymi, ogłaszając drukiem szereg prac z dziedziny archeologii, etnografii Pomorza Gdańskiego, Powiśla i Ziemi Chełmińskiej. Interesował się też przeszłością Grudziądza, poświęcając mu kilka osobnych publikacji.
Po roku 1945 nie zaniedbał pracy naukowej, sporo publikując. W szczególności rozwijał badania historyczne nad dziejami Pomorza Gdańskiego w XII – XIII w., ściśle współpracując z Instytutem Zachodnim w Poznaniu. Nadal brał aktywny i udział w życiu naukowym, zwłaszcza ośrodka gdańskiego. Był Prezesem Towarzystwa Archeologicznego w Gdańsku, członkiem gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego i Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. Ostatnie swoje prace z dziedziny archeologii i etnografii Pomorza Gdańskiego ogłaszał głównie w wydawnictwach gdańskich. Współpracował także z „Rocznikiem Grudziądzkim”, publikując w tomie I dwie obszerniejsze rozprawy dotyczące zagadnień archeologii ziemi chełmińskiej i etnografii okolic Grudziądza.
Władysław Łęga zmarł 2 sierpnia 1960 roku w Sopocie, w wieku 71 lat. Przyczyną śmierci była postępująca choroba nowotworowa układu pokarmowego. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Sopocie. Jego pogrzeb, w którym uczestniczyły tłumy stał się wręcz narodową manifestacją.